 |
| Paul Le Flem (1881-1984) |
Οι καταγραφές των τραγουδιών της Χίου του Paul Le Flem
Λ.Π & Σ.Φ
Ο Paul Le Flem (1881-1984)
ήταν Γάλλος συνθέτης, ο οποίος αρχικά επηρεασμένος από την τροπικότητα των Debussy και Faure, χρησιμοποίησε ευρύτατα τις
πεντατονικές κλίμακες και τις συγχορδίες με τέταρτες. Μετά τα πρώτα του
μαθήματα στο Παρίσι και στη Ρωσία θα ενταχθεί στην Schola Canturum (μέχρι το 1909) όπου
θα μελετήσει συστηματικά σύνθεση με τον d’ Indy.
Αυτή την περίοδο θα γράψει μερικά από τα πρώτα του σημαντικά έργα (σονάτα για
βιολί, συμφωνία σε λα). Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο θα ασχοληθεί κυρίως με την
διεύθυνση, την κριτική και τη διδασκαλία. Από το 1937, θα ασχοληθεί ξανά με τη
σύνθεση γράφοντας αρχικά για το θέατρο. Από το 1958 θα επιστρέψει στη
συμφωνικές φόρμες γράφοντας τις συμφωνίες 2, 3 και 4, ενώ από το 1975 η τύφλωση
που υπέστη θα τον εμποδίσει να τελειώσει αρκετά έργα.[1]
Το 1903 κυκλοφορεί στη Γαλλία
μια μουσική συλλογή με τίτλο Τραγούδια
της Χίου. Η συλλογή περιλαμβάνει 114 τραγούδια και σκοπούς της Χίου που
είχαν καταγραφεί στο πεντάγραμμο κατά τα έτη 1900-1902 από τον Paul Le Flem. Οι ηχογραφήσεις που
χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές για τις παραπάνω καταγραφές είχαν γίνει από το Γάλλο
γλωσσολόγο Hubert Pernot
(1870-1946) ο οποίος είχε σταλεί στη Χίο από το γαλλικό υπουργείο παιδείας τα
έτη 1898 και 1899. Ο ίδιος ανέλαβε την επιμέλεια της έκδοσης του 1903.
Στη συγκεκριμένη εκδοση βασίστηκε
ο Maurice Ravel (1875-1937), ο οποίος εκδίδει το 1906 το έργο 5 Mélodies populaires grecques που γράφτηκε στα
1904-6. Στο έργο αυτό χρησιμοποίησε τέσσερα τραγούδια (Κάτω στον Άγιο Σίδερο, Γιαρούμπι γιαρούμπι, Ξύπνησε πετροπέρδικα, Άντζελος είσαι μάτια μου) από τις
καταγραφές του Le Flem,
το κείμενο των οποίων μετέφρασε ο Michel D. Calvocoressi
(1877-1944). Το 1909, γράφει ένα ακόμα τραγούδι με τίτλο Tripatos
και περιγραφή 6me Chanson grecque de l'Ile de Chio. (Tirée du recueil de H. Pernot).
Ο Le Flem δεν
ήταν εξοικειωμένος με τους ασύμμετρους ρυθμούς, την τροπικότητα και το ύφος της
μουσικής της ανατολικής μεσογείου και προέβη σε μια σειρά από λάθη που
προκάλεσαν σύγχυση σε διάφορους μετέπειτα μελετητές όπως ο Samuel Baud-Bovy που ανέφερε χαρακτηριστικά: «Η
καταγραφή του Le Flem...
παραμορφώνει το ρυθμό του Τρίπατου».[2] Δυστυχώς, οι κύλινδροι στους οποίους
χαράχτηκαν οι ηχογραφήσεις του 1898 και 1899, ενώ φυλάσσονταν ως τα τέλη του Β'
Παγκοσμίου Πολέμου στην έδρα της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της
Σορβόννης, δεν έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής και δεν μπορούμε να έχουμε ακριβή
εικόνα για τα όποια λάθη του Le Flem.
Μια πρώτη προσπάθεια διόρθωσης και απλούστευσης των καταγραφών (μέτρο, τονικές
μεταφορές, οπλισμοί, κλπ), του Le Flem
έγινε από τον Μάρκο Δραγούμη στην έκδοση του 2006 με τίτλο Δημοτικές μελωδίες από τη Χίο, Νέα γραφή απλουστευμένη και διορθωμένη
υπό Μάρκου Φ. Δραγούμη. Την επιμέλεια των νοτών και των κειμένων ανέλαβε ο
Θανάσης Μωραϊτης.
Στην έκδοση
περιέχονται 114 σκοποί. Από αυτούς 13 είναι οργανικοί (σόλο βιολί) και
ηχογραφήθηκαν στη Χώρα ενώ οι υπόλοιποι 101 είναι τραγούδια που αφορούν
ηχογραφήσεις γυναικών και ανδρών από 15 ως 98 χρονών, που έγιναν σε διάφορα
μέρη της Χίου (Νένητα, Πυργί, Μεστά, Καλαμωτή, Αμάδες, Καμπιά, Μάρμαρο, Βίκι,
Βολισσός, Ανάβατος, Κέραμος, Κοινή, Βροντάδος, Ελύμποι, Αυγώνυμα, Πιτυός, Άγιος
Γεώργιος). Ανάμεσά τους βρίσκουμε χορούς (σκοποί του συρτού, του σμικτού, του
δετού, του διπλού), νανουρίσματα, μοιρολόγια, τραγούδια του γάμου, της δουλειάς
(χερόμυλου, αργαλειού, της περισυλλογής της μαστίχας, κλπ), κάλαντα, κλπ..
Ο Μάρκος Δραγούμης αναφέρει
χαρακτηριστικά για την έκδοση:
«Ανάλογες παρατηρήσεις (με τον Samuel Baud-Bovy) έκανα κι εγώ κάθε φορά που
φυλλομετρούσα το βιβλίο του Pernot.
Αλλά επειδή έβλεπα πολλά σωστά μέσα στη συλλογή, και ότι τα λάθη δεν ήταν από
εκείνα που δεν επιδέχονταν διόρθωση, αποφάσισα γύρω στο 1990 να αντιγράψω
μια-μια και τις 114 μελωδίες, και στα σημεία που εύρισκα λάθη (με ειδοποιούσε
γι' αυτά η πείρα που απέκτησα από την πολύχρονη τριβή μου με τη δημοτική
μουσική), να τα διορθώνω. Στη διαδικασία διόρθωσης των καταγραφών του Le Flem κράτησα ανέπαφα τα
τονικά ύψη και τροποποίησα τις χρονικές αξίες των φθόγγων μόνο όταν το
απαιτούσε η προσωδία. Οι απειροελάχιστες προσθήκες φθόγγων, που έκανα στα
κομμάτια αρ. 7 και αρ. 90 ήταν απαραίτητο να γίνουν, καθώς ήταν σαφώς
επιβεβλημένες από τα συμφραζόμενα. Η μεταφορά (transposition) των μελωδιών (από τη
σωστή μεν, αλλά δύσκολη θέση όπου τις άκουγε ο Le Flem), άλλοτε προς τα πάνω
και άλλοτε προς τα κάτω, έγινε για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης, αλλά και για
να φαίνεται καθαρά ο χαρακτηριστικός τρόπος του κάθε παραδείγματος. Έτσι το αρ.
22, απαλλαγμένο από τις τρεις διέσεις, όχι μόνο διαβάζεται πιο εύκολα, αλλά μας
επιτρέπει, χωρίς να ψάχνουμε, να βρίσκουμε αμέσως ότι ανήκει στον τρόπο του ρε.
Μόνο 12 κομμάτια από τα 114 δεν χρειάστηκε να υποβληθούν στη διαδικασία της
μεταφοράς. Και δύο (αρ. 10 και 111), ενώ έμειναν στη θέση τους, αλλάχθηκε ο
οπλισμός τους, καθώς αυτός που υπήρχε δεν ήταν απαραίτητος, ή έπρεπε να
τροποποιηθεί.»[3]
Τέλος, στη βιβλιογραφία της
έκδοσης του 2006, περιέχεται το βιβλίο En pays turc. L'île de Chio (1903) του Pernot, το οποίο βρίσκεται
εδώ (προσβάσιμο την
4/9/2014) από το οποίο παραθέτουμε ένα απόσπασμα καταγραφής:
Πηγές:
Pernot,
Hubert – Le Flem, Paul, Δημοτικές μελωδίες από τη Χίο, Νέα γραφή
απλουστευμένη και διορθωμένη υπό Μάρκου Φ. Δραγούμη, Φίλοι Μουσικού
Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, 2006
The New Grove Dictionary of Music
and Musicians,
second edition. Edited by Stenley Sadie, John Tyrell, London: Macmillian, New York 2001, 29 volumes.
Hubert Pernot, En pays turc: L'île de Chio, J. Maisonneuve,
Libraire- Editeur, Paris, 1903
[1] The New Grove Dictionary of Music and Musicians, second edition. Edited
by Stenley Sadie, John Tyrell, London:Macmillian, New Yorke 2001, 29 volumes, λήμμα Paul Le Flem
[2] Samuel Baud-Bovy, Στο: Pernot, Hubert – Le Flem, Paul, Δημοτικές
μελωδίες από τη Χίο, Νέα γραφή απλουστευμένη και διορθωμένη υπό Μάρκου Φ.
Δραγούμη, Φίλοι Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, 2006, σ. 9
[3] Μάρκος
Δραγούμης, Στο: Pernot, Hubert – Le Flem, Paul, Δημοτικές
μελωδίες από τη Χίο, Νέα γραφή απλουστευμένη και διορθωμένη υπό Μάρκου Φ.
Δραγούμη, Φίλοι Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, 2006, σ. 9
